Holocaust i polscy Żydzi na początek

Rozpoczęły się Dni - właściwie Tydzień Teatru w Stalowej Woli. VI Zdarzenia Teatralne otworzyły dwa spektakle pokazane 25 marca w sali kameralnej Miejskiego Domu Kultury. Były to: „Na zawsze” Teatru Jednego Aktora z Jarosławia oraz „Dybuk” Teatru Przedmieście z Rzeszowa.

Obydwa speklakle zostały wyróżnione podczas tegorocznej XXXV Biesiady Teatralnej w Horyńcu – obecnie najważniejszego przeglądu małych form teatralnych w Polsce (takich spektakli pokazanych będzie jeszcze 3 - i będą to te, które zajęły 3 pierwsze miejsca w Horyńcu).

Pierwszy dzień święta teatru w Stalowej Woli zdominowała tematyka dość często podejmowana, szczególnie w Polsce: Holocaust i żydowskie oblicze wielu polskich miast i miasteczek, oblicze, które nieodwracalnie odmieniła wojna. I ludzie.

W sztuce jarosławskiego monodramu z rewelacyjną prezentacją aktorską Moniki Siary (w reżyserii Pawła Sroki) okropieństwa getta, niezrozumiała brutalność świata dorosłych widziane są oczami małej dziewczynki - Romy. To postać autentyczna: Roma Ligocka, właściwie Roma Liebling, obecnie znana postać - jest malarką, pisarką, felietonistką. Urodziła się w roku 1938 w Krakowie, w rodzinie żydowskiej. Część wojny przeżyła w getcie krakowskim, potem wraz z matką ukrywała się u rodziny polskiej. Ojciec przebywał w obozie koncentracyjnym w Płaszowie. Była mała dziewczynką, ale obrazy z getta zapadły jej w pamięć. Oglądając Listę Schindlera, rozpoznała samą siebie w postaci dziewczynki w czerwonym płaszczyku. Stało się to inspiracją do napisania książki, do spisania swoich wspomnień.

Z kolei „Dybuk” Teatru Przedmieście z Rzeszowa to adaptacja reżyser Anety Adamskiej, która tym razem pochyliła się nad najsłynniejszym dziełem Szymona An-skiego - legendą dramatyczną Dybuk. Szymon An-ski to zmarly w 1920 roku w Otwocku żydowski pisarz, publicysta i badacz folkloru, piszący w języku rosyjskim i jidysz. Dramat Dybuk, będący jednym z najsłynniejszych utworów w języku jidysz, do dziś gości na scenach nie tylko żydowskich teatrów. W 1988 roku Andrzej Wajda wyreżyserował w krakowskim Starym Teatrze polskojęzyczną wersję Dybuka w swobodnym przekładzie poetyckim Ernesta Brylla. Nawet Agnieszka Holland wyreżyserowała sztukę An-skiego w Teatrze Telewizji (1999). Tytułowy dybuk to w folklorze żydowskim duch zmarłego, który nawiedza ciało żyjącej osoby. W latach 1912-1914 An-ski zbierał materiały do badań etnograficznych wśród żydowskich mieszkańców sztetli na Wołyniu i Podolu.

W miejscowości Miropol zasłyszał opowieści o dybukach i o tamtejszym cadyku Szmuelu, który podobno umiał je wypędzać. W Jarmolińczu zaś badacze z An-skim na czele zatrzymali się na noc u zamożnego Żyda. Przy kolacji byli świadkami sceny nieśmiałych zalotów ucznia jesziwy do córki gospodarza. Flirt został przerwany stwierdzeniem ojca dziewczyny, że zostanie ona wydana za innego.Jak wspominał później współtowarzysz An-skiego w nocy obudził ich płacz dziewczyny. Historia tej niespełnionej miłości wywarła wielkie wrażenie na An-skim, który przez całą noc kreślił notatki. Wtedy zapewne zrodził się pomysł napisania mistycznej legendy dramatycznej.

Dramat przedstawia historię miłości Lei i Chonena, dwojga młodych ludzi przeznaczonych sobie jeszcze przed urodzeniem przez przysięgę ojców. Chonen traci życie, rażony nieziemską siłą, gdy dowiaduje się, że Sender, ojciec Lei, znalazł jej innego kandydata na męża. Odtąd jego dusza nie może zaznać spokoju, dopóki nie wtargnie w ciało Lei jako dybuk, by w ten sposób się z nią połączyć. Sender udaje się z córką do cadyka z Miropola, by ten odprawił egzorcyzmy i wypędził ducha. Sztuka w adaptacji Anety Adamskiej ma wiele zalet. Wśród nich jest też znak rozpoznawczy tej reżyser - zaskakująco filmowe środki wyrazu. Tetr Przedmieście pojawi się jeszcze z dwoma spektaklami na Zdarzeniach Teatralnych w Stalowej Woli.