Wigilia według Jastkowian

Na tradycyjną Wigilię Jastkowicką zaproszono w poniedziałek mieszkańców miasta. Przybyli poznali zwyczaje, przesądy związane ze świętami Bożego Narodzenia i skosztowali potraw świątecznych.

Tym razem mieliśmy okazję uczestniczyć w Wigilii z Jastkowic, miejscowości, której historia rozpoczęła się w XIV wieku. A co znajdzie się na stołach mieszkańców Jastkowic?

- Tradycyjne potrawy Wigilijne? Najsampierw się gotuje kapustę z grochem. Takiej kapusty jak my, nie gotuje tu nikt w okolicy. Później jest czerwony barszcz z uszkami. Grzyby do uszek są swoje. Są też pierogi z kaszy jaglanej, pierogi z ziemniaków, pierogi z kapusty z grzybami. Robi się też ryby: na ciepło, po grecku w takim sosie warzywnym, śledzie w czerwonej i białej cebuli, kompot z suszu. Jak już zjedzą ten cały pośnik kroi się ciasto i czeka do pasterki- mówi Prezes Stowarzyszenia Kobiet Słomianej Agnieszka Smalisz.

Jak zdradza pani Smaliszowa specjalną kapustę z grochem robi się następująco: należy obgotować kapustę kiszoną, następnie trzeba dodać masło, na którym przysmażyło się na złoto cebulę, wszystko zasypuje się jagłami. Wcześniej namoczony groch (typu bomba) gotuje się do miękkości i łączy z kapustą. Całość trzeba gotować na wolnym ogniu dość długo. Na końcu jeszcze dodaje się nieco masła i śmietany. Taka kapusta znakomicie smakuje jedynie w ten jeden wieczór.

Oczywiście choinkę ubiera się dopiero w Wigilię, a domownicy, czy to duzi, czy mali poszczą i nie jedzą pokarmów mięsnych. Wieczorem czyta się Ewangelię świętą i przed Wigilią wspólnie modli, dzieli opłatkiem. Kiedyś chodziło się po kolędzie, teraz ten zwyczaj zanika. Za kolędę dawało się „szczodraka” (specjalnie pieczone słodkie ciastko z nadzieniem).

Wigilia Jastkowicka to kolejna tradycyjna Wigilia w MDK. We wcześniejszych latach zespoły obrzędowe z Baranowa Sandomierskiego, Grębowa i Bojanowa zapoznawały stalowowolan ze swoimi wigilijnymi tradycjami. Ubiegłoroczna Wigilia Bojanowska rozpoczęła projekt, który MDK realizuje przy wsparciu Powiatu Stalowowolskiego, polegający na zebraniu od najstarszych mieszkańców gmin naszego regionu wspomnień dotyczących przebiegu Wigilii w ich domach. Wspomnienia zebrane w wydawnictwie, które ukaże się po zorganizowaniu Wigilii we wszystkich gminach, ocalą od zapomnienia regionalne tradycje związane z tym szczególnym dniem. Prawdopodobnie Wigilie w każdej gminie posiadają swoją odrębną specyfikę, coś co wynika z ich własnej historii i nie jest znane w innych miejscowościach.

- Badania dotychczas były prowadzone i w Bojanowie, i w Jastkowicach. Różnice? To przede wszystkim kuchnia, bo z jednej strony była inspirowana lasem, bo w takim miejscu mieszkamy, że pojawiają się zbiory leśne, zioła, grzyby, natomiast w Bojanowie jednym z głównych składników była ryba, natomiast patrząc na opracowania terenów jastkowickich ta ryba nie była znana. W Jastkowicach powiedziano mi, że jeśli ta ryba była w ogóle stawiana na stole wigilijnym, to była to ryba jedna na sześć osób jakoś tam zdobyta. Nie była to jakaś główna potrawa, jak np. teraz karp, który jest jednym z podstawowych dań wigilijnych. W Jastkowicach znalazłam wszystkie rodzaje barszczu, natomiast barszcz z grochem pojawiał się wszędzie- mówi koordynator projektu, etnolog Patrycja Laskowska – Chyła.

Różnice występujące w obrzędowości Bojanowa i Jastkowic to inna oprawa muzyczna mieszkańców udających się na pasterkę. W Bojanowie szło się z muzykantami, hucznie i głośno, w Jastkowicach skromniej i ciszej, za to po Wigilii kolędowało się dużo i gwarnie, zapraszało się do świętowania sąsiadów i osoby samotne. W wieczór wigilijny wróżono sobie przyszłość, dziewczęta „dowiadywały” się czy wyjdą za mąż, a chłopcy- który zostanie kiedyś wdowcem lub kawalerem. Było liczenie sztachet, nasłuchiwanie skąd szczeka pies, czekanie na pierwszego gościa (i oby to był mężczyzna), zaglądanie do studni za ukochanym, obwiązywanie drzew i rozmowa z nimi, prośby o urodzaj.

Po przedstawieniu na mieszkańców czekał poczęstunek wigilijny. Były pierogi, kapusta z grochem, kompot z suszu, słodkie i aromatyczne pierniki.